Kansela wa zamani wa Ujerumani, Angela Merkel, aliwahi kutajwa kuwa mwanamke mwenye nguvu zaidi duniani. Hapa anazungumza na mwandishi wa BBC Katya Adler kuhusu Ukraine, tishio la nyuklia la Vladimir Putin – na jinsi alivyomshughulikia Donald Trump.
Angela Merkel aliongoza Ujerumani kwa miaka 16. Alikuwepo wakati wa mzozo wa kifedha, mzozo wa wahamiaji wa 2015 na, kwa kiasi kikubwa, uvamizi wa Urusi wa 2014 nchini Ukraine.
Alikuwa laini sana huko Moscow? Ni polepole sana kusaidia Kyiv? Kama hangekuwa amezuia uanachama wa Nato wa Ukraine mwaka 2008, je kungekuwa na vita huko sasa?
Siku ya Jumatatu, mawaziri wa ulinzi kutoka Uingereza, Ufaransa, Ujerumani, Poland na Italia wanakutana kujadili hali inayozidi kuwa mbaya katika mstari wa mbele wa Ukraine .
Lakini akizungumza na BBC mjini Berlin, Bi Merkel yuko imara katika kutetea muda wake madarakani.
Anasema anaamini kwamba vita vya Ukraine vingeanza mapema na vingekuwa vibaya zaidi, kama Kyiv ingeanza njia ya uanachama wa Nato mwaka 2008.
“Tungeona mzozo wa kijeshi hata mapema. Ilikuwa wazi kabisa kwangu kwamba Rais Putin hangesimama kimya na kutazama Ukraine ikijiunga na Nato.
“Na wakati huo, Ukraine kama nchi bila shaka haingejiandaa kama ilivyokuwa mnamo Februari 2022.”
Rais wa Ukraine Volodymyr Zelensky hakubaliani.
Anaelezea uamuzi wa Bibi Merkel wa Nato, ulioungwa mkono na Rais wa wakati huo wa Ufaransa Nicolas Sarkozy, kama “ukosefu wa hesabu” wa wazi ulioipa ujasiri Urusi.
Katika mahojiano nadra tangu ajiuzulu kutoka kwa siasa miaka mitatu iliyopita, Bi Merkel alionyesha wasiwasi wake kuhusu vitisho vya Vladimir Putin vya kutumia silaha za nyuklia.
Viongozi hao wawili walifahamiana vyema katika kipindi cha miongo miwili.
“Lazima tufanye kila linalowezekana kuzuia matumizi ya silaha za nyuklia,” Kansela wa zamani wa Ujerumani anasema.
“Tunashukuru, China pia ilizungumza kuhusu hili kitambo nyuma. Hatupaswi kupoozwa na hofu, lakini lazima pia tukubali kwamba Urusi ni kubwa zaidi, au pamoja na Marekani, mojawapo ya mataifa mawili makubwa ya nyuklia duniani.
“Uwezo unatisha.”
Licha ya kufurahia viwango vya juu vya umashuhuri wakati mwingi wa muda wake ofisini, Bi Merkel sasa anajikuta akijihami.
Amechapisha kumbukumbu yake, Uhuru. Na wakati unavutia.
Anasema alifanya kila awezalo kuhakikisha njia za amani za ushirikiano na Urusi.
Kwa hakika, Bw Putin alizindua uvamizi wake kamili wa Ukraine miezi michache tu baada ya kuondoka madarakani.
Hii ilisababisha uchunguzi wa kina katika Ulaya wa sera za nishati, diplomasia na Urusi na pia sera za uhamiaji ambazo zimekuwa kawaida chini ya Bibi Merkel.
Akiwa kwenye usukani wa uchumi mkubwa zaidi barani Ulaya, alikuwa, kama waziri mkuu wa zamani wa Italia Matteo Renzi anavyosema, kiongozi wa Uropa – “bosi wa Umoja wa Ulaya”.
“Je, unakumbuka wakati [waziri wa zamani wa Mambo ya Nje wa Marekani] Henry Kissinger alikuwa akisema ‘nambari gani ya simu ya Ulaya?’,” anasema. “Jibu langu lilikuwa: wazi, nambari ya simu ya Angela Merkel.”
Anaongeza kuwa wakati wa kuhukumu urithi wa Merkel – juu ya Urusi na vinginevyo – ni muhimu kukumbuka kanuni za wakati huo.
“Mtu hawezi kumshambulia Angela kwa uhusiano na Urusi,” anasema.
“Mnamo 2005, 2006 [walikuwa] lengo la kila mtu barani Ulaya, sio tu lengo la Angela Merkel.”
Chini ya Bibi Merkel, Ujerumani na viwanda vyake vikubwa vya uchu wa nishati vilianza kutegemea Moscow. Ujerumani ilijenga mabomba mawili ya gesi yaliyounganishwa moja kwa moja na Urusi.
Rais Zelensky alielezea gesi hiyo ya bei nafuu kama chombo cha kijiografia cha Kremlin.
Bibi Merkel aliiambia BBC kwamba alikuwa na nia mbili na mabomba: maslahi ya biashara ya Ujerumani lakini pia kudumisha uhusiano wa amani na Urusi.
Wanachama wenzake wa EU na Nato mashariki mwa Ulaya walitofautiana naye vikali.
Mbunge wa Poland, Radoslaw Fogiel, alisema pesa za gesi za Ujerumani zilijaza kifua cha vita cha Urusi – zilizotumiwa kufadhili uvamizi wa Ukraine.
Bibi Merkel anasisitiza kuwa alijaribu kuzuia mashambulizi ya Urusi dhidi ya Ukraine kwa kutumia diplomasia na mazungumzo, ambayo – anakubali – hatimaye yalishindwa.
Na tasnia ya Ujerumani imeathiriwa vibaya na vikwazo kwa nishati ya Urusi. Ikilazimika kutafuta wasambazaji wengine, nchi hiyo sasa inanunua LNG ya bei ghali. Biashara zinasema zimelemazwa na gharama.
Enzi mpya katika uhusiano wa Ulaya na Urusi “kwa majuto” ilianza kufuatia uvamizi kamili wa Ukraine, anasema Bi Merkel.
Mzee wa miaka 70 sasa anajikuta akilazimika kutetea urithi wake katika maeneo mengine pia.
Mgogoro wa uhamiaji wa 2015, wakati alipofungua milango ya Ujerumani kwa zaidi ya watu milioni moja wanaotafuta hifadhi, labda ulikuwa wakati wake wa kutawala.
Ilichukiwa na wengine, ikasifiwa na wengine.
Rais wa Marekani Barack Obama alimsifu kama kiongozi shupavu na mwadilifu.
Lakini wakosoaji walimlaumu kwa kuibua uhai katika chama cha mrengo wa kulia cha Mbadala kwa Ujerumani (AfD) ambacho kilikuwa karibu kutohitajika.
Sasa inapiga kura kwa raha katika nafasi ya pili katika kura za maoni za umma za Ujerumani, kabla ya uchaguzi mkuu wa mapema mwaka ujao.
Kilio kikuu cha mkutano wa kisiasa cha AfD: ujumbe mkali dhidi ya wahamiaji.
Angela Merkel anakiri AfD ilipata mafanikio makubwa, lakini haombi msamaha kwa maamuzi yake ya kisiasa.
Kuhusu mapendekezo kwamba sera zake za 2015 zilisaidia kuchochea upinzani dhidi ya uhamiaji na vyama vya mrengo mkali wa kulia mahali pengine pia, ikiwa ni pamoja na Uholanzi, Poland na Ufaransa, baada ya kujaribu kuweka upendeleo wa wahamiaji katika nchi zote za EU, Bibi Merkel anasema hawezi kuwajibishwa. Ulaya yote.
Njia pekee ya kupambana na haki ya mbali ni kukomesha uhamiaji haramu, anasema.
Anatoa wito kwa viongozi wa Ulaya kuwekeza zaidi katika mataifa ya Afrika ili kuboresha viwango vya maisha huko, hivyo watu wachache watashawishika kuondoka makwao.
Lakini kutokana na uchumi wa Ulaya kudorora, na wapiga kura wakiwa na wasiwasi juu ya gharama ya maisha, serikali zinasema kuna pesa kidogo za kuhifadhi.
Angela Merkel alionekana kuiweka nchi yake na masilahi yake ya kiuchumi mbele lilipokuja suala la kununua nishati ya Urusi au wakati wa mzozo wa kanda ya euro – wakati mataifa ya kusini mwa EU yalipomlaumu kwa kuwabana kwa hatua za kubana matumizi ili kuokoa benki na biashara za Ujerumani.
Lakini hata nyumbani kwake Ujerumani, sasa anashutumiwa kwa “kusimamia” mizozo mfululizo na kushindwa kufanya mageuzi makubwa, pengine maumivu kwa nchi yake na EU.
Ujerumani sasa inaitwa na wengine kama “mtu mgonjwa wa Ulaya”.
Mara baada ya kuwa chanzo kikuu cha mauzo katika hatua ya dunia, uchumi wake unaelea juu ya mdororo.
Wapiga kura wanalalamika kuwa alishindwa kuwekeza katika barabara, reli na mfumo wa kidijitali, kwa ajili ya kudumisha bajeti iliyosawazishwa.
Chini ya Angela Merkel, Ujerumani haikutegemea tu Urusi kwa nishati, lakini kwa Uchina na Amerika kwa biashara. Maamuzi hayo hayajastahimili mtihani wa wakati.
Donald Trump anatishia kuadhibu ushuru wa bidhaa kutoka nje atakaporejea Ikulu ya White House mnamo Januari.
Bi Merkel ana mawazo fulani kwa viongozi wa Ulaya wenye wasiwasi wanaokabiliwa na Trump 2.0.
Muhula wake wa kwanza madarakani ulikuwa na hasira kwa Ulaya, hasa Ujerumani, kutokana na matumizi duni ya ulinzi na upungufu wa kibiashara. Hisia hizo na Ulaya hazijabadilika.
Je, ni vidokezo gani vya Merkel vya kumshughulikia?
“Ni muhimu sana kujua vipaumbele vyako ni nini, kuwasilisha kwa uwazi na sio kuwa na hofu, kwa sababu Donald Trump anaweza kusema sana,” anasema.
“Anajieleza kwa uwazi sana. Na ukifanya hivyo, kuna kuheshimiana fulani. Huo ulikuwa uzoefu wangu hata hivyo.”
Lakini viongozi wa Ulaya wanaokabili Marekani, China, na Urusi, wana wasiwasi – kwa ubishi zaidi kuliko wakati wa Angela Merkel.
Uchumi ni wa kudorora, wapiga kura hawana furaha, siasa za jadi chini ya shinikizo kutoka kwa siasa kali za kulia na za kushoto.
Uchina na Urusi ziko juu zaidi, Magharibi ni dhaifu zaidi kwenye hatua ya ulimwengu.
Vita vinapamba moto Mashariki ya Kati na Ulaya, huku Donald Trump akionekana kutopenda sana kuimarisha usalama wa Ulaya.
Labda hiyo ndiyo sababu Angela Merkel anasema, siku hizi, wakati viongozi wa dunia anaowafahamu vyema wakimpigia simu kwa ushauri, yeye hujibu kwa furaha.
Lakini ninapouliza kama anakosa nguvu na siasa zote hizo, jibu lake la haraka ni: “Hapana, hata kidogo.”