Msaada wa kwanza katika muda wa wiki mbili umeingia kaskazini mwa Gaza kufuatia barua kutoka kwa Marekani ambayo iliipa Israeli siku 30 kuongeza ufikiaji wa kibinadamu, au hatari ya kukatwa kwa msaada wa kijeshi.
Barua hiyo ni ukosoaji wa kina zaidi wa serikali ya Biden juu ya jinsi Israeli ilivyozuia misaada ya kibinadamu kwa Gaza. Ilitiwa saini na Waziri wa Mambo ya Nje Antony Blinken na Waziri wa Ulinzi Lloyd Austin na ilipaswa kuwa ya faragha, hadi ilipofichuliwa kwa waandishi wa habari wa Israel .
Ni kielelezo cha mtazamo tofauti kabisa wa Israel na operesheni ya misaada huko Gaza – kuharakisha, badala ya kuweka vikwazo. Barua hiyo ni uchunguzi wa mstari kwa mstari wa kizuizi cha Israel katika utoaji wa misaada – na jinsi uhamisho wake wa kinguvu wa raia umewaweka Wapalestina milioni 1.7 kwenye hatari kubwa ya magonjwa.
Inatia changamoto hata shambulio la muda mrefu la Israel dhidi ya UNRWA, shirika la Umoja wa Mataifa linalowatunza wakimbizi wa Kipalestina.
Marekani “inajali sana” kuhusu sheria mpya zinazopendekezwa ambazo “zingeondoa upendeleo na kinga”. Waziri wa serikali ya Israel anataka kutwaa makao makuu ya UNRWA katika Jerusalem Mashariki inayokaliwa kwa mabavu ili kutumia ardhi hiyo kwa makazi ya Wayahudi.
Marekani inasema inatambua wasiwasi wa Israel kuhusu UNRWA, lakini vikwazo dhidi yake “vitaharibu” juhudi za kibinadamu huko Gaza na elimu na ustawi wa makumi ya maelfu ya Wapalestina katika Jerusalem Mashariki na Ukingo wa Magharibi unaokaliwa kwa mabavu.
Barua hiyo haiwezi kuwa rahisi kusoma kwa wapokeaji wake wawili, Yoav Gallant, waziri wa ulinzi wa Israel, na Ron Dermer, waziri wake wa masuala ya kimkakati, ambaye ni mmoja wa washauri wa karibu wa Waziri Mkuu Benjamin Netanyahu.
Hiyo si kwa sababu tu barua hiyo inaeleza “wasiwasi mkubwa wa serikali ya Marekani juu ya kuzorota kwa hali ya kibinadamu huko Gaza”. Pia ina ukumbusho, ambayo pia ni tishio, kwamba sheria za Marekani zinazuia uhamisho wa silaha kwa nchi zinazozuia usambazaji wa misaada ya Marekani.
Gallant aliweka mtizamo wa Israeli katika utiririshaji wa misaada ya kibinadamu hadi Gaza siku mbili baada ya mashambulizi ya Hamas ya tarehe 7 Oktoba 2023. Alitangaza “kuzingira kamili” kwa Ukanda wa Gaza. Hakuna mafuta wala chakula kitakachoruhusiwa kuingia, alisema. “Kila kitu kimefungwa … Tunapigana na wanyama wa binadamu na tunafanya ipasavyo.”
Shinikizo, si haba za Wamarekani, ziliilazimisha Israeli kudhibiti mpango wa Gallant, lakini msaada unaokuja haujawahi kuwa thabiti au wa kutosha. Katika miezi ya hivi karibuni, hata hivyo, vikwazo vimeimarishwa, ambayo inaonekana kuwa ndiyo iliyosababisha barua hiyo. Ni ishara ya ghadhabu na hasira ndani ya utawala wa Biden kwamba Israeli haijatimiza ahadi zake za kuweka misaada katika Gaza.
Mwanadiplomasia mkuu wa Umoja wa Ulaya na mashirika ya kutetea haki za binadamu tayari yameishutumu Israel kwa kutumia njaa kama silaha ya vita. Mwezi Mei, Karim Khan, mwendesha mashtaka mkuu wa Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu, aliwashutumu Waziri Mkuu Netanyahu na Yoav Gallant kwa njaa ya raia kama sehemu ya maombi yake kwa mahakama hiyo kutoa hati za kukamatwa kwa uhalifu wa kivita na uhalifu dhidi ya binadamu. Wanaume wote wawili walikataa madai hayo.
Netanyahu alipozungumza kwenye Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa mjini New York tarehe 27 Septemba, alipuuzilia mbali shutuma kwamba Israel inawasababishia njaa wakazi wa Gaza kuwa ni “upuuzi”. Aliwasilisha toleo la jukumu la Israeli katika operesheni ya misaada ya Gaza ambayo inapingana kabisa na ile iliyoelezewa katika barua ya Blinken na Austin.
Kwa Netanyahu, shutuma hizo zilikuwa ishara nyingine ya chuki dhidi ya Wayahudi katika Umoja wa Mataifa na taasisi zake.
Israeli, alisema, ilizingirwa na “uongo na kashfa”.
“Wema huonyeshwa kama uovu, na ubaya unaonyeshwa kuwa mzuri.”
“Tunasaidia kuleta tani 700,000 za chakula huko Gaza. Hiyo ni zaidi ya kalori 3,000 kwa siku kwa kila mwanamume, mwanamke, na mtoto katika Gaza.”
Ukweli mgumu katika barua ya Marekani ni tofauti kabisa na hotuba yake ya hisia. Baadhi yao wanazingatia vikwazo vilivyowekwa na Israeli mnamo Septemba, wakati Netanyahu alitoa madai yake huko New York.
- “Kiasi cha usaidizi kuingia Gaza mwezi Septemba kilikuwa cha chini zaidi kuliko mwezi wowote katika mwaka uliopita” – kwa maneno mengine, tangu kabla ya mashambulizi ya Hamas ya Oktoba 7 mwaka jana.
- Marekani inasikitishwa hasa na “hatua za hivi majuzi za serikali ya Israel – ikiwa ni pamoja na kusimamisha uagizaji wa bidhaa za kibiashara, kukataa au kuzuia karibu asilimia 90 ya harakati za kibinadamu kati ya kaskazini na kusini mwa Gaza mnamo Septemba”
Wamarekani pia wanashutumu jinsi Israeli inavyopunguza kasi ya utoaji wa misaada kwa kuweka sheria ngumu, na kutoa madai kadhaa maalum:
- Wanataka kuondolewa kwa vikwazo vya matumizi ya lori na makontena yaliyofungwa, na kuongeza idadi ya madereva waliohakikiwa kufikia 400. Mashirika ya Umoja wa Mataifa yanasema kuwa uhaba wa madereva na malori umefanya kupata misaada Gaza kuwa ngumu zaidi.
- Israel lazima ikaze na kuharakisha ukaguzi wa usalama na forodha. Mashirika ya misaada yanasema sheria ngumu hutumiwa kupunguza utoaji
- Waamerika wanataka msaada kuunganishwa kupitia bandari ya Ashdodi kwa njia ya “haraka” hadi Ukanda wa Gaza. Ashdodi ni bandari ya kisasa ya makontena ya Israeli iliyo umbali mfupi wa gari kaskazini mwa Gaza. Baada ya Israel kukataa kuitumia, Marekani ilitumia wastani wa $230m (£174m) kwenye gati inayoelea kwa ajili ya kupeleka misaada Gaza ambayo ilivunjika katika hali mbaya ya hewa kabla ya kuleta mabadiliko.
- Israel inapaswa pia kuondoa vikwazo vya kusafirisha bidhaa kutoka Yordani
Israel inahoji kuwa Hamas huiba misaada na kuiuza kwa bei ya juu. Wamarekani hawajishughulishi na hilo moja kwa moja, isipokuwa katika sentensi moja inayokubali kwamba kumekuwa na “kuongezeka kwa uasi na uporaji”. Mbele na katikati ya barua hiyo ni kuibana Israel kwenye Gaza.
Ukosoaji wao unaenea zaidi ya mechanics ya kupata misaada huko Gaza. Inataka kukomeshwa kwa kutengwa kwa kaskazini mwa Gaza, ambapo watu wenye uzalendo wa hali ya juu katika baraza la mawaziri la Netanyahu wanataka kuwabadilisha Wapalestina na walowezi wa Kiyahudi.
Wasiwasi kuhusu eneo la kaskazini la Gaza umeongezeka tangu Israel ilipoanza mashambulizi yake ya sasa huko.
Hatua za jeshi hilo zimefanana na sehemu za mpango uliotolewa na kundi la maafisa wastaafu, wakiongozwa na Giora Eiland, meja jenerali ambaye aliwahi kuwa mshauri wa usalama wa taifa wa Israel. Eiland anasema alitaka makubaliano ya kuwarudisha mateka na kumaliza vita mapema. Lakini kwa vile hilo halikufanyika, anaamini hatua kali zaidi ni muhimu.
Israel tayari imetenganisha kaskazini mwa Gaza na kusini na ukanda wa Wadi Gaza ambao unagawanya eneo hilo mara mbili. Eiland aliniambia kuwa mpango wake ulikuwa kufungua njia za uokoaji kwa wiki moja hadi siku 10 ili kwamba raia wengi kati ya 400,000 au zaidi waliobaki kaskazini waondoke. Kisha eneo hilo lingetiwa muhuri, vifaa vyote vya misaada vingekatwa, na kila mtu aliyeachwa ndani angechukuliwa kuwa shabaha halali ya kijeshi.
Toleo la mpango huo ulionekana kuwa katika kambi ya Jabalia kaskazini, baada ya kufungwa na wanajeshi wa Israeli, vifaru na ndege zisizo na rubani.
Barua ya Blinken-Austin inasisitiza kwamba hakuwezi kuwa na “sera ya serikali ya Israeli ya kuwahamisha raia kutoka kaskazini hadi kusini mwa Gaza”. Mashirika ya misaada yanapaswa kuwa na “kufikia kaskazini mwa Gaza” na wanapaswa kuwa na uwezo wa kuingia moja kwa moja kutoka Israel badala ya kuchukua njia hatari na mara nyingi kuua kutoka kusini. Maagizo ya kuhamisha lazima kufutwa “wakati hakuna haja ya uendeshaji”.
Israel imewalazimu raia milioni 1.7, wengi wao wakikimbia kaskazini mwa Gaza, hadi kwenye ukanda mwembamba wa ardhi kando ya pwani kati ya al-Mawasi na mji wa Deir al-Balah, ambapo barua hiyo inasema “msongamano mkubwa uliweka raia katika hatari kubwa. ya kuambukizwa magonjwa makubwa.”
Wamarekani wanataka shinikizo lipunguzwe, ili raia waruhusiwe kuhamia bara kabla ya msimu wa baridi. BBC Verify imethibitisha kuwa Israel pia imeshambulia kwa mabomu kile inachosema kuwa ni walengwa wa Hamas katika eneo inaloliita eneo la kibinadamu.
Barua hiyo ilikuwa na matokeo ya haraka. Kwa mara ya kwanza tangu mwanzoni mwa Oktoba, Israel imeruhusu misafara ya malori kubeba misaada, ingawa bado haijafikia kiwango kilichoombwa na Marekani. Ikiwa barua hiyo inaweza kumaliza maafa ya kibinadamu huko Gaza, haswa kwa kukosekana kwa usitishaji mapigano, ni suala jingine.
Israel imepewa siku 30 kurekebisha mambo. Uchaguzi wa rais wa Marekani hufanyika ndani ya muda huo. Kabla ya siku ya kupiga kura, Marekani haingeweza kuzuia usafirishaji wa silaha kwa Israeli, hasa kutokana na ukweli kwamba Waisraeli wako ukingoni, uwezekano, wa vita vikubwa zaidi na Iran.
Ikiwa Makamu wa Rais Kamala Harris atashinda, utawala wa Biden utaweza kuweka shinikizo kwa Israeli hadi kuapishwa mnamo Januari.
Inawezekana ikawa hadithi tofauti ikiwa Rais wa zamani Donald Trump atapata muhula wake wa pili. Kulingana na miaka minne ya hapo awali ya Trump, Netanyahu ana uwezekano wa kuhisi ana uhuru zaidi wa kufanya anachotaka anapokimbia saa za Joe Biden katika Ikulu ya White House.
Biden amekosolewa pakubwa, katika Chama chake cha Kidemokrasia na mbali zaidi, kwa kutotumia nguvu ambayo inapaswa kuja na msimamo wa Amerika kama mshirika muhimu zaidi wa Israeli. Bila msaada wa kijeshi na kidiplomasia wa Marekani Israel ingejitahidi kupigana vita vyake. Barua hiyo inaonekana kama jaribio kubwa la kuweka shinikizo. Katika mwaka wa mwisho wa vita, Netanyahu mara nyingi amepuuza matakwa ya Marekani.
Mabadiliko yalikuja kwenye Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa mwishoni mwa Septemba, wakati Marekani, Uingereza na washirika wengine wa Israeli waliamini kuwa walikuwa wamezungumza na Israeli kukubali makubaliano ya siku 21 nchini Lebanon ili kupata muda wa diplomasia.
Badala yake, hotuba ya Netanyahu iliongezeka maradufu, na kukataa makubaliano na kuzidisha vita vya kikanda. Kutoka hotelini kwake New York, aliamuru kuuawa kwa kiongozi wa Hezbollah, Hassan Nasrallah. Baadhi ya maafisa wakuu wa nchi za Magharibi wanalalamika kwamba utawala wa Biden “umechezewa” na Netanyahu.
Barua ni jaribio la kuchelewa kurekebisha usawa. Biden ameshawishika kuwa anaweza kushawishi Israeli vyema zaidi kwa kutoa msaada usio na masharti. Aliishauri Israel baada ya Oktoba 7 isifumbwe macho na hasira, kwani alisema Amerika ilikuwa baada ya mashambulizi ya al-Qaeda ya 9/11.
Lakini matakwa yake mara nyingi yamepuuzwa na Netanyahu. Iwapo Israel itasikiliza au kutosikiliza madai ya Marekani kuhusu Gaza, wakati Biden anapoingia kwenye awamu yake ya mwisho kama rais, ni wazi kwamba jaribio lake la kusimamisha kuenea kwa vita vya Gaza katika Mashariki ya Kati limeshindwa.
Na kuhusu barua hiyo, itakuwa ndogo sana, itachelewa sana kwa raia wote wa Gaza ambao wameteseka, na kwa wale waliokufa, kama matokeo ya miezi ya vikwazo katika misaada ya kibinadamu iliyowekwa na Israeli.
