Ndege zisizo na rubani na makombora ya Urusi yanayolenga Ukraine yanaendelea kukiuka anga ya NATO, na kuwaweka raia katika maeneo ya Mashariki ya muungano huo hatarini. Wataalam wanapendekeza majibu yanayowezekana ya NATO.
Mapema Jumapili, Septemba 8, ndege mbili za kivita za Kiromania F-16 zilipaa kutoka kituo cha anga cha Borcea, mji ulio karibu na mpaka wa Ukraine. Wakazi wa mkoa huo walionywa na arifa za maandishi.
Hatua hiyo ya dharura ilianzishwa baada ya mfumo wa uchunguzi wa rada wa Romania kufuatilia ndege isiyo na rubani ya Urusi iliyokuwa ikiingia kwenye anga ya Romania. Ndege hiyo isiyo na rubani iliripotiwa kutanda hapo kwa zaidi ya dakika 30 na hatimaye kurejea Ukraine.
Haikuwa tukio la kwanza la aina hiyo nchini Romania au, kwa jambo hilo, katika eneo la NATO . Siku moja tu kabla, ndege isiyo na rubani ya Urusi ilidondoka chini karibu na mji wa Latvia wa Rezekne, ambayo huenda ikapotelea huko kutoka nchi jirani ya Belarus.
Idadi ya matukio kama hayo imekuwa ikiongezeka katika wiki nne zilizopita, huku Urusi ikionekana kuwa tayari kuchukua hatari zaidi. “Inazidi kuwa mbaya, na NATO sasa inabidi ipate jibu,” Jamie Shea, naibu katibu mkuu wa zamani wa changamoto zinazojitokeza za usalama katika NATO, aliiambia DW.
Shea, ambaye sasa ni mshirika mkuu katika Friends of Europe, tanki ya wasomi huko Brussels, anasema kuwa muungano huo unapaswa “kutoa nchi wanachama wake ulinzi zaidi.” Muungano huo umeahidi kulinda kila inchi ya eneo la NATO tangu kuanza kwa vita vya Urusi nchini Ukraine .
Je, Urusi inajaribu NATO?
Shirika hilo limelaani ukiukaji wa hivi majuzi wa anga wa Urusi, na kuuita “kutowajibika na uwezekano wa hatari.”
Hata hivyo, katika chapisho kwenye jukwaa la kijamii la X, Naibu Katibu Mkuu wa NATO anayemaliza muda wake Mircea Geoana alidokeza kwamba muungano huo hauna taarifa zozote “zinazoonyesha shambulio la makusudi la Urusi dhidi ya Washirika.”
Wataalamu kama vile Jan Kallberg, mshirika mkuu wa Kituo cha Uchambuzi wa Sera za Ulaya kilichopo Washington DC, wanashuku kuwa Urusi inaweza kuwa inachunguza majibu ya NATO na kutafuta kupata hitilafu “kati ya kile tunachosema na kile tunachofanya.” Wanaweza pia kujaribu kujaribu uwezo wa washirika wa NATO kuwasiliana, aliiambia DW.
Suala hilo lilikuwa miongoni mwa mada zilizojadiliwa wakati wa mkutano wa faragha wa Baraza la Atlantiki ya Kaskazini huko Brussels wiki hii. Shinikizo linaonekana kuongezeka kwa NATO kwenda zaidi ya hatua ambazo tayari zimetekelezwa, ikiwa ni pamoja na kuimarisha uchunguzi na doria za anga na kupeleka mifumo zaidi ya ulinzi wa anga katika mikoa ya Mashariki ya muungano huo.
Je, NATO inapaswa kuangusha tu ndege zisizo na rubani za Urusi?
Katika mahojiano ya hivi majuzi na Financial Times , Waziri wa Mambo ya Nje wa Poland Radek Sikorski alisema kuwa Poland , pamoja na nchi nyingine zinazopakana na Ukraine, zina “wajibu” wa kurusha makombora ya Urusi yanayoingia kabla ya kuingia kwenye anga yao.
Mnamo Novemba 2022, wakulima wawili walikufa wakati kombora – wakati huu lilikuwa kombora la ulinzi wa anga la Ukraine – liliposababisha mlipuko nje ya kijiji cha Przewodow, karibu kilomita 8 (maili 5) magharibi mwa mpaka wa Ukraine.
Kama taifa huru, Poland inaweza kufanya chochote inachoona ni muhimu kwa ajili ya kujilinda, lakini serikali ya Poland haina uwezekano wa kuendelea bila uamuzi wa pamoja wa muungano. Kufikia sasa, NATO imepinga pendekezo hilo, ikisema kuwa inahatarisha muungano huo kuwa sehemu ya mzozo.
“Mtazamo wa hali ya juu” unazuia uwezo wa nchi za NATO kujisaidia na kusaidia Ukraine, alisema Kristine Berzina, mtaalam wa sera za usalama wa Mfuko wa Marshall wa Ujerumani, tanki ya maoni ya sera ya umma ya Amerika. Alidokeza kwa DW kwamba licha ya Urusi kutangaza “mistari nyekundu kila mahali,” si uungaji mkono wa Magharibi kwa Ukraine au uvamizi wa hivi karibuni wa Ukraine katika eneo la Urusi katika eneo la Kursk umesababisha “aina yoyote ya matokeo ya janga kwa njia yoyote.”
Je! eneo la bafa juu ya mpaka na Ukraine linaweza kusaidia?
Kupanua ulinzi wa anga wa Poland au Romania juu ya magharibi mwa Ukraine kungeisaidia Poland sio tu kulinda raia wake bali pia miji ya Ukraine kama Lviv, Berzina alisema. Hiyo inaweza kuwa athari muhimu na ya kukaribisha kwa Ukraini msimu wa baridi unapokaribia, msimu unaojulikana kwa ongezeko la haraka la mashambulizi ya Urusi dhidi ya miundombinu ya nishati ya Ukrainia.
Ukraine yaomba NATO kwa ulinzi wa anga dhidi ya mashambulizi ya Urusi
Shea, afisa wa zamani wa NATO, pia anatarajia matarajio ya matukio katika anga ya NATO kukua huku Urusi ikishambulia zaidi walengwa magharibi mwa Ukraine.
“Swali la kweli ni: je, kuna mtu lazima afe pamoja na Poles hizo mbili, na hali ni mbaya kiasi gani kufikia hapo kabla ya aina hiyo ya suala kushughulikiwa kwa sasa?” Shea alisema.
Lakini Shea alibainisha kuwa ikiwa NATO itaamua kutumia mifumo yake ya ulinzi wa anga kwenye mpaka na Ukraine ndani ya eneo dogo, “lazima iwe na ukomo wa kutosha” ili kutotoa hisia kwamba “huku ni kuanzishwa kwa nchi za Magharibi katika vita.”
Bado, “lazima ifanye kazi vizuri” sio tu kuzuia ndege zisizo na rubani bali pia makombora ya balistiki kabla ya kuvuka hadi katika eneo la NATO. Kulingana na Shea, eneo la kilomita 100 katika eneo la Kiukreni labda “ni kiwango cha chini cha kukupa uchunguzi wa kutosha, uchunguzi na wakati wa kuingilia.”
Washirika wa NATO wamezuiliwa na siasa za ndani
Mwishowe, hakika ni uamuzi wa kisiasa. Wataalamu wa DW wamezungumza nao wanakubaliana kwamba ikiwa NATO inataka eneo la buffer kwenye mpaka na Ukraine, itakuwa na rasilimali za kulianzisha.
Lakini kuna uwezekano wa kutokea?
Kwa uchaguzi ujao wa rais nchini Marekani na siasa ngumu za ndani nchini Ufaransa na Ujerumani, serikali za huko zinaonekana kutokuwa na hamu ya kufanya maamuzi ambayo yanaweza kukosolewa kuwa yanaleta nchi zao kwenye ukingo wa vita na Urusi.
“Mradi Warusi hawatulengi kwa makusudi, tutafumbia macho,” afisa wa zamani wa NATO Jamie Shea alisema.
Lakini ikiwa kuna tukio kubwa ambapo ndege isiyo na rubani ya Urusi itaanguka kwenye duka kubwa katika nchi ya NATO, aliongeza, itakuwa hadithi tofauti sana.